Bugün resmi gazetede yayınlanan kararla ilgili bir metin yayınlayan Av. Sahra Düzgün Tucel, şu ifadelere yer verdi;
Kişiliğin bir parçası olan soyadını taşımak yalnızca bir yükümlülük değil aynı zamanda Anayasa’nın 20. Maddesi kapsamında bir hak niteliğindedir. Soyadı kullanımı hak olmanın yanı sıra zorunluluk ve yükümlülükleri de beraberinde getirmektedir. Kişiye sıkı sıkı bağlı haklardan olan soyadı kullanımında erkekler doğumlarından ölümlerine kadar aynı soyadını kullanır iken kadınlar için durum aynı nitelikte değildir.
Tarihsel süreç içerisinde kadın erkek eşitliğini hayata geçirmeye yönelik hukuki gelişmelerin yaşandığı, bu kapsamda eşitlik ilkesine aykırı olduğu değerlendirilen bazı hükümlerin iptal edildiği, ayrıca mülga 743 sayılı Kanun’un eşitlik ilkesine aykırı olduğu değerlendirilen 4721 sayılı Kanun’da yer verilmediği ve evlilik hükmünün eşitlik ilkesi bağlamında büyük ölçüde yeniden düzenlendiği anlaşılmıştır.
743 sayılı mülga Kanun ile 4721 sayılı Kanun’un örtüştükleri en önemli nokta olan kadının soyadı meselesinde büyük bir değişikliğin olduğu söylenemez. Mülga kanunda evli kadının, kocasının soyadını alması gerektiği yazarken 4721 sayılı Kanun’un 187. Maddesinde ise kadına bir şans tanınmayarak sadece seçim hakkı verilmiştir. Bu seçimlik hak ise kadının ya sadece kocasının soyadını alması ya da bekarlık soyadı ile kocasının soyadını beraber kullanması idi. Maddenin amacı ise eşlerin evlilik birliğini birlikte temsil edeceğine ilişkin TMK m.188’in gerekçesinde yeni düzenlemenin amacı, mehaz kanundaki düzenleme ile uyum sağlaması olarak ifade edilmiştir.
4721 sayılı Kanun’un 187. Maddesi uyarınca kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır. Ancak, kadın evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı başvuru ile kocasının soyadının yanında kendi soyadını da kullanabilir. TMK’da yer alan bu hüküm sebebiyle kadının bekarlık, halk arasındaki söyleyiş ile kızlık, soyadını kocasının soyadı olmaksızın kullanması mahkemelerce kabul edilmemekteydi. AİHM, Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay kararları kadının bekarlık soyadını evlendikten sonra tek başına kullanabilmesine sınırlı bir imkan tanımıştır.
Yargıtay Genel Hukuk Kurulu’nun 30 Eylül 2015 tarihinde vermiş olduğu karar ile evli kadının sadece bekarlık soyadını kullanabilmesi yolu açılmıştır. Bu tarihten önce evlenen kadın, sadece Anayasa Mahkemesi’ne başvurması halinde kocasının soyadını kullanmaksızın yalnızca kendi soyadını kullanabilmekteydi. Kadının bekarlık soyadını evlendikten sonra da kullanmasına izin verilmemesinin hak ihlaline yol açtığı ileri sürülmek suretiyle AİHM ve Anayasa Mahkemesine birçok bireysel başvuru yapılmıştır. Bu kapsamda AİHM kadının bekarlık soyadını tek başına kullanmasına izin verilmemesinin Sözleşme’nin 8. Maddesi bağlamında 14. Maddesini ihlal ettiğine karar vermiştir.
28 Nisan 2023 tarihli ve 32174 sayılı Resmi Gazete’de Anayasa Mahkemesi’nin 22/2/2023 tarihli ve 2022/155 E ve 2023/38 K sayılı kararında 4721 sayılı Kanun’un 187. Maddesinin iptalini kabulü yayımlanmış olup bu kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak DOKUZ AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
AYM’nin 22/2/2023 tarihli ve 2022/155 E ve 2023/38 K sayılı başvuru kararında özetle; soyadının kadının kimliği ile kişiliğinin bir parçasını oluşturduğu, itiraz konusu kuralla kadının evlenmeden önceki soyadını kullanma hakkına getirilen sınırlamanın meşru bir amacının bulunmadığı, erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkün iken aynı hakkın kadına tanınmamasının eşitlik ilkesiyle bağdaşmadığı, AİHM söz konusu farklı muamele nedeniyle ihlal kararları verdiği, ayrıca bireysel başvuru alanında Anayasa Mahkemesince verilen ihlal kararlarının da bulunduğu ancak değiştirilmeyen kuralın idare tarafından uygulanmaya devam edildiği, bu durumun ise AYM kararlarının bağlayıcılığı ilkesini ihlal ettiği belirtilerek kuralın Anayasa’nın 2., 10., 17., 20., 90. Ve 153. Maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
AYM kararını verirken amacı 4721 sayılı Kanun’un 187. Maddesinin birinci cümlesinin aykırı olduğu ve iptaline karar verilmiştir. 187. Maddenin birinci cümlesinde geçen “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır” ifadesi Anayasa’nın madde 10 gereği öngörülen eşitlik ilkesinin zedelenmemesi olmuştur.
Halihazırda kocasının soyadını almış olanların dava açarak soyadını değiştirmesi mümkün. Yapılan düzenleme ile buna dava dışı kolaylık gelebilir. Ancak nasıl olacağı henüz belli değil. İptal kararı aile kütüğü ile ilgili bir düzenleme getirmiş değil. Evlenen kadının soyadı olarak bekarlık soyadı mı yoksa evlilikle birlikte kocasının soyadını alacağı, soyadının seçimlik bir hak mı olacağı düzenlemelerinin belirsizliği yapılacak alt düzenlemeler ile belirlenecektir.
Kadının bekarlık soyadını kullanamaması erkek ile kadın arasındaki farklı muameleyi gösterir. Bu nedenle AİHM birçok kararında TMK m.187’yi AİHS m.14’e aykırı kabul edip ayrımcılık ve kadının özel hayatına müdahale olarak görür. AYM’nin 22/2/2023 tarihli ve 2022/155 E ve 2023/38 K sayılı kararı ve 28 Nisan 2023 tarihli ve 32174 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanması ile kadın haklarıyla ilgili eşitlik ilkesi bağlamında tartışma ve uyuşmazlık yaşanmayan bir düzenin gerçekleşmesi açısından önemli bir adımdır.
