Bayburt’ta 7 derneğin bir araya gelerek oluşturduğu Çoruh Nehri Platformu’nun bir çalışması olarak ortaya çıkan ’Değerlendirme ve Öneriler Raporu’ yayınlandı. Geçtiğimiz aylarda Bayburt’ta ağırlanan uzmanların Çoruh Nehri’nde yapılan çalışmalardaki hatalar, mevcut yapılan alan ile yeni çalışma planlanan alana dair görüşleri içeren 88 sayfalık rapor, konuyla ilgili tüm kamu kurumlarına gönderildi. Çoruh Nehri Platformu Koordinatörü Prof. Rıfat Yıldız tarafından paylaşılan rapordan önemli bölümler şöyle: 1. Çoruh havzası, Türkiye’nin ekolojik (çevre bilimsel) açıdan en kıymetli bölgelerinden biridir. Çoruh çok sayıdaki vadileri içinde, ender bitki ve hayvan türlerini barındırır. 2. Bayburt, Çoruh nehri boyunca tepeler arasına kurulmuş, özgün topoğrafyasıyla öne çıkan bir kenttir. Kentin makro-formunu belirleyici olan Çoruh nehri, şehrin en önemli omurgalarındandır. 3. Nehirler, içinden geçtikleri kente bir kimlik ve değer katarlar. Çoruh nehri Bayburt’un en önemli kimliğidir. 4. Kentin mekân kurgusunda önemli yer tutan Çoruh Nehri ve kent siluetinde önemli bir öğe olan Bayburt Kalesi, yoğun yapılaşma ile olumsuz yönde biçim değiştirmektedir. 5. Bayburt’ta özellikle nehir kenarındaki yapılaşma, Türkiye’nin çok az yerinde görebileceğimiz kadar çarpıktır. 6. Bayburt’un mevcut haliyle Saat kulesinden, Cumhuriyet Caddesi güzergâhını takip ederek Erzurum Köprüsüne kadar yürüyen birini, az ötede şahane bir nehir olduğuna inandırmak güçtür. 7. Akarsu ve çevresinin, yaşam alanıyla bütünleşik bir şekilde tasarlanması gerekir. 8. Irmaklar, kendi yapılarında canlı cansız bir sistemi taşırken bağlantılı oldukları kıyı ve yakın noktalarda habitatlar (yaşam alanları) barındırırlar. 9. Çoruh nehri, Dünya Doğa Koruma Fonu (WWF) ve Uluslararası Koruma birlikleri tarafından Biyolojik çeşitlilik sıcak noktası olarak kabul edilmektedir. 10. Şehirlerde insan yerleşimleri genişleyip, yoğunlaştıkça, nehirler daha fazla baskı altına girmekte ve doğal yapılarını yitirmektedirler. 11. Bu nedenlerle; Bayburt’ta Çoruh’un yatağında, yakın çevresinde ve içinden geçtiği şehirde yapılması düşünülen düzenleme, planlama ve uygulamaların bütüncül bir biçimde ele alınmasının, ortak aklın eseri olmasının bir zorunluk olduğu anlaşılmaktadır. Birinci Etap Rehabilitasyon Uygulamalarının Hataları 1. Birinci etapta inşa edilmiş olan alan, akarsu yatağından daha çok bir “sulama kanalı” görünümündedir. 2. Nehrin her iki taraftan beton içine alınmasıyla ekolojik koridor ortadan kaldırılmış, su kıyısı doğal bitki örtüsü yok edilmiştir. 3. Dolayısıyla su canlılarının yaşama ve üreme ortamları tahrip edilmiş, su ekosisteminin devamlılığı sekteye uğratılmıştır. 4. Nehir dar bir kanala alındığından suyun kapladığı alan yüzey azalmış, doğallık bozulmuştur. 5. Su ile mekânı kullananların teması ortadan kalkmış, suya erişim zorlaştırılmıştır. 6. Nehir yatağı tahrip edilmiş ve yaklaşık iki metre aşağı seviyeye indirilmiştir. Kanal yanlarında sağlı sollu yapılan yürüyüş yolu benzeri alanlar, yine üst yol seviyesinden 3 metre kadar aşağıdadır. Bunun sonucunda nehir, toplamda yaklaşık 5 metre kadar yoldan aşağıda kalmış ve maalesef görünürlüğü yok edilmiştir. Dolayısıyla doğal yapı yok edilerek nehir kentten koparılmıştır. 7. Bu proje, sel ve taşkınları önleme konusunda başarılı bir uygulama olabilir. Ancak sadece statik hesapların gözetildiği, içinde tarih, insan, hatıra, estetik ve hatta tabiatın canlı unsurlarının gözetilmediği, kelimenin tam anlamıyla antibiyo (yaşam karşıtı) bir mühendislik tasarımı olarak algılanmaktadır. 8. Akarsu yatağının doğal yapısı bozulduğundan, tabanda yaşayan sucul omurgasızlar için hiçbir yaşama ortamı kalmadığı görülmüştür. 9. Uzmanlar heyeti, Çoruh nehrini ıslah ederken doğal dokunun, canlı yaşamının ve insanla ilişkinin tamamen tahrip edildiği konusunda fikir birliğine varmışlardır. 10. Yan duvarlarında kullanılan kaplama taşlarının kış aylarında ve erken baharda donma/çözülme ile zarar görme ihtimali yüksek gözükmektedir. 11. Oluşturulmaya çalışılan anfi alanı ile suyun görünürlüğü sağlanamamıştır. Anfi gerekli standartlardan uzak ve kullanışsızdır. 12. Alanda su sporlarına yönelik herhangi bir rekreasyonel faaliyet (olta balıkçılığı, kano vb) gerçekleştirme imkânı bulunmamaktadır. İkinci Etapla İlgili Durum Tespiti 1. Birinci etabın tamamlandığı noktadan (müftülük karşısındaki yeşil köprü) Kaleardı Köprüsüne kadar olan güzergâh iki bölümde ele alınmak gerekir. 2. Bent köprüsüne kadar olan bölüm iki yandan taşkın duvarları ile korunmuş ve genellikle canlıların su ile temasına engel olacak şekilde dizayn edilmiştir. Her ne kadar su akışı istikametinde sağ tarafındaki bazı bölümler doğal haline bırakılmış olmakla birlikte, ağırlıklı olarak taşkın duvarları hâkimdir. 3. Suyun zemininde ve duvarlarda herhangi bir iyileştirme yapılmamıştır. 4. Nehir üzerindeki toplam 10 köprü mimari bir insicamdan yoksun olup estetik özelliklere sahip değildir. Bu bölümde çok sayıda atık suyun Çoruh’ deşarj edildiği görülmüştür. 5. Nehir’in iki tarafında sıralanmış olan lokanta, kahvehane ve benzeri iş yerlerinin görüntüsü de estetik anlayıştan uzaktır. 6. Bu bölüm az da olsa canlıların yuva yapabileceği su içi ve su kıyısı barınma alanlarına sahiptir. 7. Mevcut taşkın koruma yan duvarları soğuk ve yapay bir görünüme sahip olup kent ile uyumu zayıftır. 8. Kentin ana aksları, meydan ve özellikle Kale ve çevresiyle su ilişkisi bütüncül değildir. 9. Nehrin görünürlüğünü genellikle binalar baskı altına almıştır. 10. Bent köprüsünden Kaleardı köprüsüne kadar olan bölümde ise, Nehir yeniden doğal yapısına ve ekolojik kıyı özelliğine kavuşmaktadır. Ekosistem bütünlüğü mevcuttur. 11. Bayburt kalesi ile Nehir alanı, yüksek derecede doğal ve kültürel peyzaj değerleri içermektedir. 12. Bu bölüm, güzergâh kısa olsa da, akarsu sporları için de önemli potansiyele sahiptir. İkinci Etap ve Şehir Mimarisi İçin Öneriler 1. Öyle anlaşılmaktadır ki, ikinci etap ıslah çalışmaları birinci etaba nazaran çok daha küçük bütçelerle ve süratli bir biçimde tamamlanabilir. 2. Bu bölümde sağ ve sol taşkın duvarlarının dipleri ve nehir yatağı doğal taşlarla doldurularak hem suyun görünürlüğü ve hem de sucul canlıların yaşama alanları zenginleştirilebilir. 3. Mevcut taşkın duvarları, çevreye uygun ve özel bitkilerle yeşillendirilmelidir. 4. Yapılaşmamış uygun kesimlerde ( Şehir Nusret Parkı karşısındaki alan gibi), nehir kıyısı peyzajı uygulanarak insan, bitki ve hayvanların su ile buluşması sağlanmalıdır. 5. Nehir’in sağ ve sol kıyısındaki park ve işyerlerinin estetik ve uyumlu bir şekilde düzenlenmesi zorunludur. 6. Birçok noktadan Nehre bırakılan evsel atık suların nehri kirlettiği gözlemlenmiştir. Bu durumun bir an önce yaptırımlarla önlenmesi gerekir. 7. Bent köprüsünden Kaleardı köprüsüne kadar olan kısımda doğal yapıyı bozacak tüm fiziki yapılaşmalardan kaçınılmalıdır. 8. Suyun biyoklimatik konforundan yararlanacak, çevreye duyarlı rekreasyonel tesislere ve akarsu sporları ünitelerine yer verilmelidir. 9. Bayburt Kalesi ile Çoruh’un buluştuğu kesimde kale tarafında Son Söz 1. Yukardan beri orta koyduğumuz tespitler ve önerilerden anlaşılmaktadır ki; birinci etapla için küçük dokunuşlarla önemli ölçüde iyileştirmeler yapılabilir. Öte yandan ikinci etap çalışmaları ise, bu görüşler çerçevesinde çok daha düşük maliyetlerle gerçekleştirilebilir. 2. Çoruh Nehri’nin ıslahı, nehrin kente girişinden çıkışına kadar olan güzergâh boyunca kent ile bütüncül bir şekilde ele alınmalıdır. Bu çerçevede bir planlama yaklaşımına ihtiyaç vardır. 3. Çoruh Nehri ile ilgili yapılacak rehabilitasyon çalışmalarında dünyadaki benzer örneklerden yararlanılmalıdır. 4. Nehrin kıyısındaki yapılaşma durdurulmalı, insanların su ile buluşabilecekleri alanlar oluşturulmalıdır. 5. Kent ölçeğinde, Kale ve Çoruh Nehri’nin odağında olduğu bir vizyonla, kentin nazım imar planı ve uygulama imar planlarının revize edilmesi zorunludur. 6. Bayburt’un tarihi, kültürel ve doğal varlık değerleri dikkate alınarak, sivil mimari yapılar ve anıtsal yapıları ön plana çıkaracak koruma amaçlı imar planlarının hazırlanması zorunludur. Bu istikametteki çalışmaların ve kararların mutlaka stratejik bir bakışla ele alınarak planlanması, projelendirilmesi ve ortak aklın eseri olması gerekir. 7. Çoruh’a, yakın çevresine ve Bayburt’a yapılacak her müdahalede, yukarıda belirtilen ilkelerin titizlikle dikkate alınması gerektiğini düşünüyoruz."