Bir önceki yazıda Meksika’ daki Başkanlığa dayalı sistemi ve yargı, yürütme, yasama arasındaki ilişkileri, ABD’ de başarıyla yürüyen kuvvetler ayrılığı dengesinin burada nasıl kuvvetler birliğine döndüğünü örnekleriyle anlatmaya çalıştım.
Bu yazıda Meksika modelinin özgürlükler, insan hakları gibi bireyin günlük yaşamını ilgilendiren alanlara yansımalarını ele alacağım.
Freedom House ülkelere kişi hak ve özgürlükleri üzerinden her yıl not vermekle kalmıyor. Her ülkenin çok farklı alanlarına ışık tutan gelişmeleri de ele alıp yine yıllık raporlar yayınlıyor.
Erdoğan’ ın Türkiye’ ye en uygun başkanlık modeli olarak önerdiği Meksika hakkında Freedom 2015 raporundaki kimi çarpıcı gözlemleri paylaşmakta yarar var diye düşünüyorum.
İşte bazı alanlardaki tespitler:
- Adalet sistemi gecikmeler ve durmadan değişen yasalar ve verilen hükümlerle boğulmuş durumda.
- Federal hükümetin farklı dalları yanı sıra, aralarında federal yetkililer ve eyaletlerle yerel polis arasındaki kolluk kuvvetleri koordinasyonu sorunlu…
- Alt mahkemeler ve genel kolluk kuvvetleri hakkında yaygın rüşvet iddiaları var. Düşük ücretli polis ya beceriksiz ya da suçluları caydıracak önlemleri almakta yetersiz. Suçların sadece küçük bir bölümü için soruşturma açılmış olması bunun göstergesi.
- Silahlı kuvvetler üzerinde Başkanın etkin rolü var, ancak ordunun ülke savunması ve tarihsel kamu denetimi dışında son yıllarda yüklendiği uyuşturucu kartelleriyle ve uyuşturucuyla savaş konusunda yeterli olmadığı insan hakları savunucularınca sıkça dile getirilmekte. Asker kaynaklı işkence şikâyetleri, gözaltında kaybolma ve yargısız infazlar son yıllarda önemli ölçüde arttı. Askeri personel, genellikle askeri mahkemelerde yargılanıyor, ancak Ağustos 2012’ de Yargıtay sivillere karşı insan hakları ihlallerinin sivil mahkemelerde yargılanması gerektiğine hükmetti. 2013’ te askeri mahkemelerin yargı yetkisini sınırlayacak yasal reformlar için adımlar atıldı ancak bu alandaki ilerlemeler yetersiz.
- cinsel istismar ve kadına yönelik aile içi şiddet oldukça yaygın. 2012’deki araştırmaya göre, kadınların yüzde 46'sı çeşitli şiddete uğradı ve bu akıl almaz oranlara rağmen failler nadiren cezalandırılabildi.
Resmi kurumlardaki yolsuzluk ciddi bir sorun olmaya devam etmekte. Yasadışı yollardan milyarlarca dolar uyuşturucu başta olmak üzere kara paranın Amerika Birleşik Devletlerinden her yıl ülkeye girdiğine inanılıyor ve bu kaynaklardan sağlanan fonlar siyaseti etkileyebilecek algı oluşturmada kullanılıyor. Özellikle merkezi devlet ve yerel düzeyde yolsuzluk iddiaları durmadan artmakta. Suç faaliyetlerine karıştıkları iddiasıyla pek çok görevli hakkında soruşturma başlatılıyor ancak sık sık devletin denetleme mekanizmalarının zayıflığı nedeniyle bu kovuşturmalar başarısız kalıyor. Çoğu görevli çeşitli suç veya uyuşturucu kaçakçıları bağlantıları nedeniyle suçlanmakta. Düşük ve orta düzey memur hakkında suçlama sonucu açılmış davalar var ama yargı süreci sorunlu.
Orduya mensup bazı subaylarla kimi güvenlik personeli uyuşturucu kaçakçılarından rüşvet aldığı şüphesiyle 2012 yılında tutuklandıktan sonra 2013 yılında serbest bırakıldı. Meksika Uluslararası Şeffaflık 2013 Yolsuzluk Algıları Endeksi'nde incelenen 177 ülke arasında 106 sırada yer aldı.
- Siyasi çoğulculuk ve katılım:
Meksika'daki çok partili sistem, siyasi örgütlenme ve faaliyetler üzerinde birçok yasal kısıtlamalar barındırıyor. 2000 yılından bu yana ulusal düzeyde iktidar iki kez el değiştirmesine ve muhalefet partileri arasında birçok eyalette rekabet olmasına rağmen siyasi örgütlenme önündeki engeller sürüyor. 
Daha da önemlisi çok partili mücadelenin düşük seviyelerde kaldığı eyaletlerde, yerel egemen siyasal aktörler genellikle siyasi faaliyet ve vatandaş katılımını sınırlayan ve yolsuzluk kapısını aralayan yöntemlerle hareket etmekte ve eyaletleri, kentleri organize suç etkisine yol açan biçimde yönetmekte. Politikacılar ve belediye yönetimleri son beş yılda suç gruplarının durmadan artan baskısıyla karşı karşıya kaldılar.
- İfade ve İnanç Özgürlüğü:
İfade özgürlüğü konusunda yasal ve anayasal düzenlemelerle güvenceler sayesinde, ifade ve inanç özgürlüğünde nisbi iyileştirmeler sağlansa da, gazeteciler için güvenlik ortamı belirgin derecede kötüleşti. Bazı büyük medya kuruluşlarının artık reklam ve sübvansiyonlar nedeniyle hükümete bağımlılığı arttı.
Medya yayıncılığında pazarın yaklaşık yüzde 95’i Televisa ve TV Azteca’ dan oluşan iki kuruluşun yani  düopol’ ün hakimiyetinde ve bu tekelleşmeye yol açmakta. Örneğin Televisa iktidar mücadelesi sürdüren iki partiden biri olan PRI yanlısı yayınlarla, belli siyasileri destekleme suçlamalarına muhatap olmuştur. 
Meksika'da çok partili sistem olmasına rağmen, siyasi örgütlenme ve faaliyet üzerinde pek çok yasal kısıtlamalar bulunmaktadır. İktidar 2000 yılından bu yana ulusal düzeyde iki kez el değiştirse de çok partili mücadelenin düşük seviyelerde kaldığı yerel bölgelerdeki egemen siyasi aktörler genellikle siyasi faaliyetlere geniş vatandaş katılımını sınırlarken yolsuzluk ve organize suç bağlantılı kişi ve örgütlere kapıları açmakta.
Seçimler şaibe ve hile iddialarıyla durmadan yargıya taşınmakta ve siyasetin finansmanı şeffaflığın sağlanmaması nedeniyle sorunlu bir alan olarak siyasi partilerin tartışma ve kavga konusu olmayı sürdürmekte.
Örneğin son seçimleri 6 puan farkla kaybeden Demokratik Devrim Partisi lideri Lopez Obrador’ un, oyların yeniden sayılması talepleri mahkemece red edilince halka direnme çağrısı yaptığı bir ülke Meksika…
Ve sanırım seçim sürecinin adil ve dürüst geçmediğini savunan ana muhalefetin “Satın alınmış oylardan kaynaklanan bir iktidar gücünü tanımıyoruz” Diyerek halkı sokak gösterilerine ve sivil itaatsizliğe çağırmasıyla epeyi kulağı çınlatmakta…
İşte örnek gösterilen Meksika Başkanlık modeli ve modelin günlük hayata, şeffaflığa, özgürlüklere, insan haklarına, adalete nasıl yansıdığına dair tespitler…
Keşke girdiğimiz cephelerden başımızı çıkarsak ta daha sağlıklı ortamlarda yetersizliğini herkesin kabul ettiği sistemin yerine neyin dolduracağını tartışabilsek…
Kaybettiğimiz sadece zaman değil, refaha ve yaşanabilir bir ülkeye hasretimiz ötelendikçe sorunlar derinleşmekte, tedavi gittikçe zorlaşmakta…